Nase Novine, March 30, 1977

              Prof. Dr. '. "
Sociology Department ft W$
BROCK UNIVERSITY „ J&ft
St. Catharines, л T ill If M
0 broju druStvenom polozaju naSeg naroda
u Kanadi teSko je izlagati jer do danas se
bavio temeljitim pitanja. Postoje
zabelezene novinarske impresije i putopisi kao i
nekoliko akademskih radova na specifi6ne teme
posao sredivanja grade za jednu komple-tn- u
istoriju naSeg naroda u Kanadi i dalje ostaje
ne objavljen. U ofcekivanju da%se neko prihvati tog
vainog posla mi 6emo dalje siuSati fiesto neprov-jeren- e
podatkeo naSem narodu u Kanadi. Nije ri-je- tko
6uti, npr., da u toj zemlji zivi "pola miliona"
naSih iseljenika;da u samom Torontu ima "dvije
hiliade" restorana fiiii su vlasnici nasi Makedonci:
I da na djelu Kanade ima i
dan-dan- as dosta naSih ljudi su se tamo nasli
od vremena "trke za zlatom" specijalno na teritoriji
Jukona tj. juzno-istocn- o od Aljaske.
ovog referata je da u osnovnim crtama
prikaze one podatke do kojih se doSlo demograf-sko- m
analizom, pregledom arhivske grade kao i
putem jedne ankete sprovedene u Ijeto 1974
godine. Na osnovu podataka sa kojima se raspo-laz- e
pokuSano je u referatu, po put, da
se Sto blize odredi broj naSih iseljenika u Kanadi.
A) BROJ NASEG NARODA U KANADI
Utvrdivanje CinjeniCnog stanja o broju naSeg
iseljeniStva u Kanadi kao i prikupljanje istoriskog
je jedan, i to djelimi6an, korak ka
potpunijem oblikovanju znanja o naSim ljudima u
toj zemlji. Ostaju mnogi problemi koje tek treba
razumjeti sa socioloske, i psiholoS-k-e
pozicije. Ovdje se misli na strukturu orga-nizaci- ja
u kojima i iseljenici na one
procese koje prolaze ti ljudi, bilo da te proce-s- e
sami stvaraju radi zadovoljavanja NCnih kao i
druStvenih potreba ili da im se ti procesi sami na-me- cu
od strane opSte sredine. 0 ovim pitanjima
dota6i 6emo se malo kasnije.
Krajem proSlog i prvom polovinom ovog
stoljeca naS narod se iseljavao iz razloga.
Izgleda da naj6eS6i razlozi su bili ekonomski, po-goto- vu
tezak zivot u staroj Srbiji i Makedoniji za
vrijeme turskog rezima, zatim politiCki razlozi:
otpor prema germanizaciji i pokuSajima trajnog
okupiranja (e. g. Italija, Bugarska). Poslije
Drugog svetskog rata ljudi iseljavali su se u
i .'$.,
ннШ£.£к „млжсшлилцvw..i.'4j usrw"' т ад; " ,.jv
ттт ШШШшттшшшштжштш' TRAQOM PROSLOSTI Februarys 1977
1111111111Н1Ж1111Ш111И1Н1Н1ШН1111П11Ш1111 ,rj
Vladislav Tomovid МШВКмК. - ШгтШ'"б&2и
.1.
- 1 &Ж HlH&J „ 'МШ Ont. .
' "ГР ДИТТМмГ ЈПТНЈЈШТ ШШШШШ
i
niko nije
istrazivanjem tog
dok oko
i
sjeverno-zapadno- m
koji
Cilj
ovom prvi
materijalasamo
antropoloSke
onih
zive rade naSi i
kroz
viSe
naSi
Kanadi i SAD kao politifike izbeglice, ratni zaro-bljeni- ci,
porodice gore pomenutih, i na kraju ima-m- o
i dio sveopSreg, slobodnog kretanja naSih
ljudi koji su se preko zapadne Evrope doselill u
Kanadu poslije 1965 godine.
Prilikom analiziranja statistickih podataka o
broju naSeg naroda u Kanadi mora se voditi racu-n- a
o sljedecim Cinjenicama. Prvo, zbog neposto-janj- a
ujedinjene drzave do 1918 godine zemlje koje
su primale useljenike, Kanada i SAD naprimjer, u
svojim klasifikacijama biljezile su naSe useljenike
kao drzavljane Austro-Ugarsk- e i time otezale
istorifiarima sredivanje grade o broju naSih ljudi u
tim zemljama. Drugo, u periodu izmedu dva rata
institucije u Jugoslaviji koje su se bavile proble-mo- m
migracija nisu imale dovoljno utvrdene kri-teriju- me
i kategorijeza statisticko knjizenje iselje-nika.
Nije bilo rijetko vodenje statistike po naci-onalno- m
i regionalnom sastavu kao Sto se vidi iz
doljnjeg primjera. U 1921 godini Iseljenicki Kome-sarij- at
Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca upisuje
u svoje knjige iseljavanje u SAD i Kanadu po ovim
oblastima: Srbija 207, Vojvodina 2,270 Crna Gora
156, Hrvatska i Slavonia 6,547, Dalmacija 817,
Slovenija 2,489 i Bosna i Hercegocina 479 (od
ukupnog broja 12,965 otiSlo je te godine za SAD
12,460 i svega 87 za Kanadu). Trece, moramo se
potsjetiti da su se na samom americkom kontine-nt- u
naSi ljudi pomerali sa juga na sjever i obratno
prelazeci time granicu Kanade i SAD. Dobar dlo
useljenikau Kanadi, naSi Iseljenici nisu bill izuze-ta- k,
koristili su Kanadu kao "otskoCnu dasku" za
odlazak u SAD gdje su, otprllike do 1965 godine,
plate bile znatno ve6e nego u Kanadi. Cetvrto,
kanadske su vlasti zbog pro-sindikaln- og rada I
drugih progresivnih udruzivanja (e. g. organlzova-nj- e
naprednih klubova) deportirale medu ostalima
i naSe ljude. Tako je izmedu 1930-193- 2 godine
Kanada primila ukupno 45,000 useljenika a u sa-m- oj
1931 godini deportlrala 7.043 osobe. Bilo je I
dobrovoljnog vra6anja naSih ljudi u domovinu.
Godine 1925, naprimjer, vratilo se ukupno 5,691
osoba (4,151 muSklh i 1,540 zenskih). Od gomjeg
broja 106 su bili iz Kanade;iz SAD se vratilo 4,329
lica.
Potrebno je govoriti o trl vrste statistiCkih
podataka o naSem narodu u Kanadi da bl se
mogao dobitl Sto jasniji prikaz kretanja broja
naSeg svijeta u toj zemlji. (1) Postoji statlstlka iz
popisa stanovniStva Kanade. (2) Postoji statlstlka
o broju useljenih Jugoslovena po raznim katego- -
zadnjoj zemlji stanovanja itd.
(3) Postoji mogucnost da se izracuna koliko svih
generacija naSeg svijeta moze da bude u Kanadi.
Takvo racunanje doblja se pomocu demografskih
podataka o zivorodenim, umrlim tj. o prirodnom
priraStaju stanovniStva. Koliko su razliCiti podaci
o naSima u Kanadi, zavisno od vrste statistiCkih
podataka, vidi se iz sljedece dlekusije.
(1) BROJ JUGOSLOVENA U KANADI PREMA
KANADSKOM POPISU STANOVNISTVA
Veoma je teSko utvrditi koliko uopSte naSih
ljudi zivi u Kanadi a posebno po narodima i nacl-onalnosti- ma. Mada se popis stanovniStva Kanade
obavlja od 1881 godine i vrSi se svakih deset go-din- a,
prvi popis stanovniStva sa detaljnim poda-cim- a
kojima 6e se moci sluziti druStvene nauke
primijenjen je za vrijeme popisa godine 1971. Za
vrijeme tog popisa imali smo sljedeca pitanja koja
se odnose na etnicitet useljenika: "gdje ste rode-ni?- ",
"ako ste rodeni van Kanade u kom periodu
ste emigrirali u Kanadu, 1931-194- 5, 1945-195- 0
itd.?", "drzavljanin ste koje zemlje?", "kojoj
etniCkoj ili kulturnoj grupi, Vi ili vaSi preci (po
muSkoj strani), ste pripadali prilikom dolaska na
ovaj kontlnent?", "koje ste religije?", "koji jezik
ste prvo nau6ili u kuci i joS ga razumijete?",
"kojim jezlkom se пајсеббе sluzite u kuci?" itd.
Nazalost svi podaci iz 1971 nisu stavljeni na ras-poloie- nje
istrazivaCima jer nisu joS obradeni.
Zadriacemo se na prikazivanju podataka kojima
raspolazemo. Treba uzeti u obzir da pored slabos-t- i
upitnlkaza popis stanovniStva postoje i teSkoce
koje sami doseljenici u Kanadi stvaraju. Izvesni
gradani ne daju odgovore na svako postavljeno
pitanje a nije rijetko da se mnoga pitanja shvate
kao neka vrsta "invazije na privatan zivot". Kada se
radi бак i o nacionalnosti dobar dio naSih u Kanadi
odustaju od identiflkovanja po toj kategoriji. Kao
primjer navodimo da se za vrijeme zadnjeg popisa
(1971) stanovniStva u Kanadi od ukupnog broja
104,950 Jugoslovena ve6a polovina 67,295 ili 64.1
posto izjasnila samo kao "Jugosloveni" dok
37,655 ili 35.9 posto oznacili su u upitnicima i
svoju narodnost. Hrvata 23,300 (22.3%), Slovena-ca
7,305 (7.0%) I Srba 6,975 (6.6%JL
Slabost instrumenata za popis stanovniStva
prije 1971 godine lako se da uociti. Kroz popise
stanovniStva od pocetka ovog vijeka pa do 1971
godine teSko mozemo vidjetl podatke o stvarnom
broju raznih naroda jer se podaci o drugoj, trecoj i
cetvrtoj generaciji slabo ill nikako ne unose. U
periodu 1900-196- 0 doselilo se u Kanadu 76,260
lica iz Jugoslavije (ovaj broj ne ukljucuje ona lica
koja su se uvela kao Austro-Ugars- ki podanici i
si.). Za vrijeme popisa 1961 godine evidentira se
svega 68,587 Jugoslovena. Dakle manje nego Sto
se uselilo!. Drugi primjer je period od dvadeset
godina (1900-192- 0) kada se u Kanadu uselilo
17,898 lica iz Jugoslavije. Za vrijeme popisa
stanovniStva 1921 godine zapisano je svega 3,906
Jugoslovena ili 21.8 posto od useljenih. TeSko se
moze pretpostaviti da se cetiri petine useljenih u
roku dvadeset godina raselilo ili umrlo. Logicno je
ocekivati veci broj lica prema popisu nego prema
useljenju. Statistika Kanade, nazalost, prikazuje
nam, kao Sto smo vidjeli, suprotnu sliku. Samo
Srba u periodu 1900-191- 8 uSIo je u Kanadu 1,258
kako je to zabelezio W. G. Smith.
Kada uzmemo u obzir teSkoce u sredivanju
statistike o naSima u Kanadi moramo biti samo
delimicno zadovoljni jer su ti podaci samo jedna
aproksimacija stvarnog stanja. TeSkoce oko utvr-divan- ja
podataka je u toliko veca jer se druga i
treca generacija naSih u Kanadi prilikom popisa
stanovniStva cesto odri6e svog jezika zato Sto se
viSe matemjim jezikom ne sluze u kuci. Prema
popisu stanovniStva za 1971 godinu imamo dva
podatka o naSim ljudima: "prema porijeklu" pri-javi- lo
se 104,955 Jugoslovena; "prema jeziku ko-jim
govore u kuci" bilo je svega 48,405 lica ili
46.12 posto od 104,955 koji govore srpsko-hrvats-ki- m odnosno hrvatsko-srpski- m jezikom. Vecina
naSih zivi danas u Torontu. Od 104,955 Jugoslove-na
22,880 ili 21 .8 posto zive u Torontu Sto pretsta-vlj- a
исеббе od 1.09 posto u ukupnom broju od
2,085.195 stanovnika toga mjesta za popisnu
godinu 1971 . Ponovo treba napomenuti da se radi
o nepotpunom broju naSih ljudi u Torontu jer nisu
zastupljene druge "jezicne grupe" kao Makedonci
i Slovene!. MnoStvo je naSeg naroda za vrijeme
popisa stanovniStva Kanade 1971 godine klasifi-ciran- o
u kategoriju "neki drugi jezik" Sto se takode
odnosi i na Toronto i druga veca mjesta u kojima
ve6inom danas zivi naS svijet.
Primje6uje se da je vecina naSeg naroda za-biljeze- nog
za vrijeme popisa 1971 godine doSIa
u Kanadu poslije 1961 godine u kome periodu broj
naSih je porastao sa 68,587 na 104,955 Sto pred-stavl- ja
skok od 65.3 posto. Da bismo vidjeli
useljenja i uporedili te podatke sa podacima iz
popisa stanovniStva potrebno je da se malo duze
zabavimo i torn analizom. (Nastavit ce se)
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii
HILJADU I SEZDESET
GODINA OD SMRTI
KLIMENTA OHRIDSKOG
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini
Ove godine navrSava se 1.060
godina od smrtl vellkog slovenskog
prosvetltelja, uditelja I knjlievnlka
rane 9rednjovekovne makedonske
istorije — Kllmenta Ohridskog.
lako je on svoj misionarski rad na
polju kulturnog uzdizanja Slovena
робео kao ufienlk i ротадаб Clrlla i
Metodija u velikomoravskoj mislji,
Ipak je glavnu aktlvnost razgranao
tek u Makedoniji. Tacnije, medu
onim slovenskim masama na cijem
su jeziku ne samo Ciril i Metodije
izgradlll slovensku azbuku —
glagoljlcu i preveli bogosluzene
knjige sa дгбкод na slovenski Jezik,
vec je, kako nas IzveStava pisac
KHmentovog kratkog zltlja D.
Homatijan, Kllment "izmisllo i
drugu formu slova da bl bila jasnija
od onih, koje je ргопабао mudri
Kiril", pa je time Kllment I tvorac
nove slovenske azbuke — cirllice,
koju, kako naglaSavaju neki slavls-ti- ,
treba nazvatl kllmenticom.
Vreme u kome je Kllment Ohrid-sk- i
stvarao svoja knjizevna dela i
razvljao velikl prosvetni rad medu
makedonskim Slovenima, jeste
doba kada je Makedonija bila pod
vlaScu Turano-Bugar- a. Tada se u
svim vladajudim starobugarskim
strukturama vodila borba izmedu
kneza Borisa I grupe oko njega, uz
ротоб grckog klera koji je
nastojao da ufivrsti tek primljeno
hrl§canstvo, i suprotnih, snaznih
starobugarskih skupina koje.su
nastojale da saiuvaju pagansku
religiju, kao drzavnu. U takvoj
atmosferi kada su unutar vladaju-ci- h
turano-bugarski- h skupina su-protno- sti
dolazile do punog izraia-j- a,
a slovenizacija nije bila u planu
ni jedne od ovih grupa, ne samo
sto Kllment, a sa njime i Naum,
nisu imali uslova za normalan rad
na Sirenju slovenske prosvete, ve6
ni knez Boris nije bio u stanju da
im pruzi u Pliski mogucnost za
takav rad.
Dve su cinjenice bile odlucujuce
sto je Boris omogucio prvo
Klimentu, a kasnije i Naumu da
napuste Plisku i dodu u Makedo-nij- u
medu makedonske Slovene.
Prvo, posle bekstva 208.000 Slove-na
u Malu Aziju 763. godine i raz-bijan- ja
slovenskog plemena Seve-rac- a
767. godine od strane Vlzanti-nac- a,
na starobugarskim prosto-rim- a
sem turano-bugarsko- g stano-vniStva
i nije bilo Slovena medu
kojima bl Kliment I Naum obavljali
svoj prosvetiteljski rad. I drugo, u
Pliski i starobugarskim prostorima
glavnu rec su imali turano-bugar-s- ke
skuplne i grcko-vizantljs- kl kler.
Zato je knez Boris i bio prisiljen da
posalje Kllmenta daleko od Pllske,
na jugozapad svoje drzave u slo-vensku
sredinu — Makedonlju,
koju je tek bio doblo na poklon od
vizantijskog cara Mihajla III, zato
sto je primio hriScanstvo iz
Konstantinopola, a ne Iz Rima.
Dolazak Kllmenta u Makedoniju,
a malo kasnije i Nauma, znafiio je
veliki dogadaj i za makedonske
Slovene i za samog Kllmenta i
Nauma. Nalazeci
, se u Izrazlto
slovenskoj srediniobojica su ne
samo nasli mlr koga nisu imali ni u
Moravskoj, ni u Pliski, ved su nasli
i ljude koji su slovensko pismo —
glagoljlcu prigrlili kao svoje. Tako
je na makedonskom terenu pokusaj
bugarskog dvora, na celu sa
knezom Simeonom, da nametnu
vizantizam i grdki jezik u Makedoni-ji
ne samo izazivao otpor Klimenta i
Nauma, vec i siroklh slovenskih
masa koje su se suprotstavile
namerama novih zavojevata da
razbiju njihovu rodovsko-plemen-sk- u
povezanost i nametnu feudal-n- e
odnose. Tako je glagoljaStvo,
koje su Kliment i Naum sirili medu
Slovenima, postalo ne samo brana
za zaStitu slovenskog etnosa i
protiv razbijanja rodovsko-plemen-ski- h
odnosa, ve6 je kulturni parti-kulariza- m
glagoljastva koji je sirio
Kliment, a kasnije i Naum, bio
idejni prethodnik bududih revolu-cionarni- h
strujanja u Makedoniji,
prvo preko bogumilstva a zatim i u
ustanku iz 969 godine, koji je
doveo ne samo do izdvajanja
Makedonije iz sastava turano-bugarsko- g
carstva, vec i do stvaranja
prve drzave makedonskih Slovena
poznatoj u istorijskoj nauci kao
Samuilove drzave.
U svom stvaralackom radu
Kliment, a uskoro sa njime i Naum,
razvili su ne samo knjizevnu
delatnost do neslucenih razmera,
ve6 i prosvetnu koja impresionira.
Broj od 3 500 ucenika koliko je
Kliment opismemo i spremio za
svesteniika i uciteljska zvanja.
U okvinma azbuinih pitanja ne
samo sto se stvaralo nezadovolj-stv- o
protiv vizantizma u Makedo-niji,
vec i otpor protiv ovih
dramama
Televizija Skoplje objavila je listu televizijskih drama koje ce sni-ma- ti
i emitirati ove godine Ova ce godina biti u znaku povijesti i dra-matizira- mh
biografija revolucionara i prosvjetitelja. Tako cemo vidjeti
dramu Kate Misirkove - Rumenove posvecenu zivotg Krste Misir-kov- a,
dramu Rusomira Bogdanovskog posvecenu zivotu Gngora Prli-cev- a.
Snimaju se i drame Bogomila Djuzela o zivotu Todora Panice,
Ganeta Todorovskog - o zivotu Dime Hadzidimova, Mileta Nedel-kovsko- g
o zivotu brace Miladmovaca.
Tekstovi Moja zemlja, Slavka Dimevskog i 0esam Ii ti rekao
Rusomira Bogdanovskog posveceni su povijesti Makedonije. Sve ce
ove drame vidjeti gledaoci ostalih jugoslavenskih televizijskih cen-tar- a.
Televizija Skoplje ce od drugih jugoslavenskih centara preuzeti
dvadesetak televizijskih drama. Osam drama narucila je od TV Beo-gra- d
cetiri od TV Zagreb tri od TV Ljubljane, zatim dvije sarajevske
drame i po jednu iz TV Novog Sada i Pristine.
turano-bugarski- h vladajudih snaga,
na Celu sa Simeonom, koji su htell
ne samo da razbiju rodovsko-ple-mens- ke
odnose, vec I da slovenski
etnos uvuku u vizantijske kulturne
tokove. Iza pitanja azbuke i jezika u
sustini su pocell da se izrazavaju
ne samo ekonomski, kulturni, vec i
polltlikl interesl jednih I drugih —
turano-bugarski- h vladajudih snaga
i makedonskih Slovena. U toj borbl
je Kliment Ohridskl dao ideoloskl
oblik, kohezija makedonskih Slove-na
protiv turano-bugarsko- g pritlska
morala je da jaca. Zato I pokusaj
Simeona da razblje glagoljaStvo I
plemenski slovenski partlkularizam
u Makedoniji, ne samo §to je
naiSao na otpor makedonskih Slo-vena,
vec I na otpor samog Kllmen-ta,
koji je u ovim sudbinsklm dani-m- a
makedonske istorije bio ne
samo duhovni voda, ve6 I vodeca
politiika liinost, medu slovenskim
masama u Makedoniji.
Na pritisak, Simeona Kliment je
odgovorio ostavkom na episkopskl
poloiaj koji mu je Simeon na
saboru 893. godine poverio. Табпо
je da Simeon nije prlhvatlo
Klimentovu ostavku. Medutim, to
je udinio ne zato Sto se saglasio sa
glagoljaStvom na makedonskom
slovenskom terenu kada je i sam
nastojao da vizantizam a ne
slovenstvo preovlada u njegovoj
drzavi. Naprotiv, neprihvatanje
ostavke Klimenta Ohridskog bilo je
роМИбкод karaktera. Simeon je
dobro znao da ova ostavka zna6i I
totalnu pobunu makedonskih Slo-vena
protiv turano-bugarsk- e vlada-vin- e
na ovim prostorima, pa je
mimo svoje volje morao i da moli
Klimenta da dalje ostane na
episkopskom prestolu u Ohridu.
Naime, Kliment je svojim ogrom-ni- m
autontetom medu makedon-skim
Slovenima mogao koliko-to-lik- o
da mu obezbedi mir u ovim
najudaljenijim krajevima prostra-no- g
carstva.
Medutim, гаробеИ centrifugalni
proces koji je pokrenuo Kliment sa
svojim glagoljaSima u Makedoniji
nije mogao da bude zaustavljen ni
ovim aktom Simeonovim. Mrlnja,
koju su Kliment, Naum i glagolja-S- i
osedali prema vizantizmu i tura-no-bugarsk- im
vladajudim slojevi-m- a,
prinosila se na njihove
sunarodmke — makedonske Slo-vene,
koji su u ovom vremenu prih-vati
l i i usvajali kao svoje samo ono
Sto su im Kliment, Naum i
glagoljaSi govorili i sugestirali. Ni
smrt Klimentova(916), a pre njega i
Naumova (910) ovaj centrifugalni
proces nije mogla da zaustavi.
Odmah posle Klimentove smrti
iz sredine glagoljaSkih sveStenika
pojavio se i pop Bogomil, koji je
razvio svoje oslobodila6ke ideje u
bogomilstvu, koje je u suStini bilo
spojna karika izmedu glagoljastva
Klimenta Ohridskog I velikog
ustanka makedonskih Slovena na
бе1и sa bradom komitopulima: Da-vidoTrT.'Mojs-ijem,
Aronom I Samu-ilo- m.
Ustanak je doveo ne samo do
oslobodenja Makedonije od turano-bug-arskih
zavojeva6a, ve6 u
gr.inlcama prve drzave makedon-skih
Slovena slovensko plsmo i
slovenski jezik postali su stubovi
nove Samuilove drzave, koja je za
neverovatno kratko vreme od male
knezevine prerasla u ogromno
carstvo na Balkanu sa pollti6kim
centrom u Ohridu, gde je Kliment i
razvio svoj kulturni rad.
Dragan Taskovski