Nase Novine, July 10, 1986

              [;
Ч'У
I
w Ш
4 i nin J t
160. godisnjica osnivanja
POZDRAV MATICI SRPSKOJ
Osnivanje Matice srpske tesno je po-veza- no
sa pokretanjem "Letopisa" koji
se, naime, vec 1825. godine, na samom
pocetku njegovog izlazenja, suocio sa
teskim financijskim poteskocama.
Uredniku Georgiju Magarasevicu prite-ka- o je u pomoc pestanski trgovac, knji-za- r, izdavac i ljubitelj knjiga JosifMilo-vuk-.
On je bio spreman da preuzme iz-dava- nje "Letopisa", a za to plemenito
delo pridobio je svoga surjaka, trgovca
Gavrila Bozitovca i jos neke svoje prija-telj- e,
pestanske trgovce. Njima se pri-kljuc- io
i pravnik Jovan Hadzic. Oni su
odlucili da ce svojim udruzenim sred-stvim- a,
oslanjajuci se na pretplatnike,
obezbediti redovito izlazenje "Letopi-su- "
obecano je buducim pretplatni-cima-citaocim- a
da ce "Letopis" izlaziti
tromesecno. "Objavljenije" se zavrsava
sledecim recima:
"Vaznost i polza "Letopisa" tako je
jasna, da bi suvise bilo ih najmanje sto
na pohvalu njegovu navoditi. Dosta je
da reknemo, da je "Letopis" u svakom
smislu za sav Srbskih rod, a i za sav sla-vensk- ij
narod, vazan i polezan."
Kao izdavac nije navecen Milovuk
nego "rodoljubivi revnitelji knjizestva
srbskog".
Tada se nije bila iskritalizirala misao
o osnivanju drustva, ali — kako to o osni-vanj- u
Matice srpske pise Zivan Milisa-va- c
— na sastancima do donosenja od-lu- ke
ne samo da je nabacena misao o
osnivanju knjizevnog drustva, nego je
ona u potpunosti sa strane svih ибе-snik- a
za stvaranje fonda za izdavanje
"Letopisa".
Na sastanku 31. januara donesena je
odluka da se drustvo osnuje, a svi pri-sut- ni
su izjavili da svoje priloge pokla-njaj- u
nepovratno tome novom drustvu.
Tom prilikom je povereno Jovanu Had-zic- u,
od koga je svakako ova ideja i po-tekl- a, da razradi pravila i smisli ime or-ganizac- ije. Hadzic je svoj zadatak oba-vi- o dosta brzo, te je vec na sledecem
sastanku izneo gotova pravila. U njima
je bio skiciran i plan buduce delatnosti.
Hadzic je istovremeno predlozio da se
drustvo nazove Matica srbska. Predlo-zen- a
pravila su prihvacena bez vecih
izmena, pa je Hadzic zamoljen da ih
prepise u posebnu knjigu da bi se mogla
odobriti na osnivacnoj sednici. Na tome
sastanku su osnivaci prilozili obecanih
100 forinti. Prihvacena su i pravila koja
je njihov sastavljac nazvao "Osnov".
Na osnivackoj sednici izabrana je i
prva uprava Matice srpske, za predsed-nik- a Jovan Hadzic.
"Osnov" Matice srpske pocinje: "Mi
dole podpisani dobroboljno se slazemo,
i ustanovljavamo jedno drustvo, kao je-dn- o
telo, koje ravnim, i jednim jedinim
duhom za polzu i slavu narodnu dise."
Ovaj prvi statut Matice u prvom po-glavlj- u,
pored ostalog, kaze da je povod
osnivanja drustva "jedna ljubav i rev-no- st
k obstemu blagu, da se knjige
srbske rukopisne na svet izdaju i raspo-stranjuj- u,
i to sad i otsad bez prestanka
za svagda."
Otvorena je mogucnost pristupanju i
drugih gradana, novih clanova, ako
uloze 40 F. srebra. OdluSeno je vec i
ovim statutom da se mogu izdavati ne
samo nove, nego vec i objavljene knjige,
da se siromasnoj omladini knjige pokla-njaj-u
kao nagrada za dobro vladanje i
ucenje, da se raspisuju knjizevni kon-kurs- i,
i da se izdaju "Novine Srbske".
Kao podetak rada, dakle kao dan osniva-nja
Matice Srpske, zapisano je da treba
Stampati dan sv. Save, 14. januar 1826.
SediSte Matice srpske je do 1864. go-din- e
bila РебЧа. Za te tri-ceti- ri decenije
od osnivanja Matica je — pored "Letopi-sa"
— izdala 33 dela mahom sprskih pi-sa- ca
i neke prevode.
0 ulozi "Letopisa" koji su uredivali
Georgije MagaraSevic, Jovan Hadzic,
Pavle Stamatovic, Teodor Pavlovic, Jo-van
Subotic, Jakov Ignjatovic i drugi —
Zivan Milisavac piSe sledece: "Kroz
"Letopis" se Matica ukljufcila u nacio-nalnobudilackipokretkojijepocet-kom
XIX. veka zahvatio slovenske narode u
Austriji. Maticni casopis predstavljao
je prozor na maloj kulturnoj gradevini
srpskog naroda u evropskoj i svetskoj
kulturi. On nije prvi otkrio svetu vred- -
nt-t- ~ "" tt
nosti svoga naroda — sto je ucinio Vuk
preko srpskih narodnih pesama — ali
je pokazao Evropi i velikim kulturnim
narodima da na Balkanu postoji jedan,
istina mali, uz to rascepkan i porobljen
narod, koji osim sto neguje izvanrednu
folklornu umetnost nastoji da se uklopi
u opste evropske kulturne tokove".
Govoreci o Matici srpskoj i njenom
znacaju, svakako se moramo setiti fon-dov- a
i zaduzbina kojima je ova uspesno
upravljala, jer na tih zaduzbina su iza-sl- e
mnoge generacije srpske napredne
inteligencije, niz omladinaca koji su ka-sni- je
postali poznati lekari, profesori,
knjizevnici — duhovne vode srpskog na-roda.
Medu tim zaduzbinama posebno me-st- o
zauzima zaduzbina Save Popovica-Tekelij- e,
cuveni pestanski "Tekelija-num"- ,
u kojem je bilo sediste Matice
sve do njenog preseljenja u Novi Sad
1864. godine.
Matica srpska je bila primer, putokaz
za ostale slovenske narode. Po njenom
uzoru, 1832. osnovana je Matica ceska,
1842. Matica ilirska u Zagrebu, 1845. Ma-tica
luzicko-srpsk- a u Budisinu, 1862.
Matica dalmatinska u Zadru, 1863. Ma-tica
slovenska (slovacka) u Turcanskom
sv. Martinu i 1864. Matica slovenska (slo-venack- a)
u Ljubljani.
Njihov cilj je bio njegovanje sloven-sko- g
duha, uzajamnosti i sloge sloven-ski- n
naroda.
Matica srpska je danas, sirom Jugo-slavij- e
i van njenih granica poznata i
znacajna naucna ustanova i tako se
ostvario san Save Popovica Tekelije,
mecene, velikog dobrotvora srpskog na-roda,
nekadaSnje predsednika Matice,
koji je zelio da Matica srpska bude prva
srspak Akademija nauka.
Povodom 160. godisnjice osnivanja i
rada matice srpske u Novom Sadu je
odrzana svecana skupStina, na kojoj je
njen sadaSnji predsednik Zivan Milisa-vac
odrzao svecani govor. U sklopu no-vosads- kih secanosti je bila i promocija
knjige Zivana Milisavca: Istorija Matice
srpske 1826-186- 4.
Duro POPOVIC
"Narodne novine"
Madarska
Ovogodisnji program kulturne sa-radn- je
i naucno tehnicke razmene sa
Francuskom sadrzi i interesantnu
klauzulu u kojoj se definitivno pod-rzav- a
urucivanje jednog ciklotrona
nuklearnom institutu "Boris Kidric"
iz Vince. Ovaj ciklotron je bio koris-ce- n
u Francuskoj, a dogovorom iz-me- du nasih i francuskih strucnjaka
ubuduce ce biti sa uspehom koriscen
u okviru naudnih programa u Vin6i.
Za jugoslovenske posmatrace
vredno je, ipak zabeleziti i punu
podr§ku koju su obe strane u Parizu
pruzile ostvarivanju predvidenog
medunarodnog simpozijuma 1987. go- dine povodom 200-godiSnji- ce Vuka
Karadzica.
Znacajnu odredbu potpisanog spo- -
razuma predstavlja i ona po kojoj ce
ufienici francuskih gimnazija huma-nisti6ko- g
smera ubuduce, pored
srpskohrvatskog jezika, moci da uzi-maj- u
kao glavni predmet na velikoj
maturi i makedonski ili slovenacki je-zi- k. ProSirice se i saradnja u domenu
zajednicke proizvodnje filmova. Sa
francuske strane je tim povodom sa
zadovoljstvom istaknuto da je Mini-starstv- o kulture Francuske nedavno
dodelio bespovratni kredit od dva mi-lion- a franaka (oko 300 hiljada americ-ki- h
dolara) naSem reziseru SaSi Pe-trovi- cu
za snimanje ciklusa filmova
po delu MiloSa Crnjanskog "Seobe".
A. PRLJA
"Politika"
SAN FRANCISKO: SACUVAN ZNACAJAN DOKUMENAT "SLOZNI U SLOZI I
WRDOJ
Zapisnik sa osnivacke sjedni-c- e "Slovinskog dobrotvornog
drustva" u San Francisku iz
1874. godine nije samo drago-cje- n istorijski dokumenat,
nego i svojevrsno svjedodan-stv- o
o jeziku nasih useljenika
toga doba.
Nasi useljenici u Sjedinjenim
Americkim Drzavama osnovali su
prvo drustvo u San Francisku 1857.
godine pod nazivom "Slovinsko ilir-sk- o
uzajamno potporno drustvo". Do
osnivanja narednog cekalo se sedam-naes- t
godina. Bilo je to "Slovinsko do-brotvor- no
drustvo", koje su 1874. go- dine osnovali nasi useljenici u New
Orleansu. Osnivacka sjednica Dru-stva
odrzana je 1. maja u restoranu
Hercegovca Luke Jovanovica. Sacu-va- n
je zapisnik prve sjednice, koji po- red istorijske vrijednosti, predstavlja
svojevrstan dokumenat o jeziku nasih
useljenika iz toga perioda. Uz ne-znat- no
skracenje donosimo zapisnik
sa ove sjednice.
"Na odgovorodzvanja oglasenogod
Gospode seduce crez: Mico Drasko-vic,
Anton Fucic, Krsto Vukasovic,
Nikola Garbini, Ivan Rusin, Joko Sor-tan,
Andrija Cvjetkovic iAntun Baju-rin- ,
seduca se gospoda sastase u New
Bazar Hall...
Gospodin Mico Draskovic, poslijed
zovljuci skupstinu u red kaza da pred-lo- g
ovog sastanka jest za ustrojiti Sje-dinjen- o
Slovinsko Drustvo od Dobro-cinstva,
koje ce providjeti svaku po-moc
za nas narod, to jest za druzbe-nik- e
ovog Drustva u slucaju bolesti,
uzdrzati sirocad i udovice od onih
Drzubenika koji budu umrli i provo-dit- i
jedno pristojno mjesto za ukopati
one druzbenike, koje Providnost s'
nje Atajanstvem bude razdieliti ve-cit- o
od nas. Bijuci po misao od go-spode
gore recene da se ovo drustvo
mora ustrojiti od Slovinaca sami,
stiem predlogom cbiti cemo slozni u
slogi i u tvrdoj ljubavi, koja stanovito
mora prebivati izmedu Zemljaka od
jedne otacbine u inostranoj zemlji.
Potom gosp. Draskovica, sva gospoda
u jedan glas povikaSe da su zado-volj- ni
ustroiti Slovinsko Drustvo od
Dobrocinstva i da potvrdgivaju ime-novan- je
i predloge Gos. M. Draskovi-ca.
Potom gosp. Draskovic imenova
gosp. Iva Radovica za prvogpredsjed-nik- a
ovog Drustva, kojie jednoglasno
bio potvrgjen od sveg prisutnog Dru-zbenikah
i metnut na pred sastanku,
UNICEF
CRNI rARADOKS
NEW YORK (Tanjug) — Usporedo
s povecanjem zaliha hrane u svijetu
raste i broj neishranjene djece, izja-vi- o
je izvrsni direktor UNICEF--a Ja-mes
Grant.
Za opadanje standarda ishrane naj-vi- Si
predstavnik UNICEF-- a okrivio je
' ne samo susu, ratove i gradanske ne-mir- e,
vec i politiku tzv. "ekonomske
strogosti i prilagodavanja" koja se —
na zahtjev medunarodnih financij-ski- h
institucija i na ustrb domaceg
stanovnistva, a prije svega djece —
provodi u mnogim zemljama u razvo-ju- .
Afrika je jedini kraj svijeta u kome
je zabiljezen porast smrtnosti novo-rodenca- di
i djece, kaze se dalje u iz-vjest-aju
UNICEF-a- . U Africi je 1955.
godine umrlo 2,1 milijun novorodene
djece, a 1982. godine 6ak2,7 milij' na.
U izvjesaju UNICEF--a takoder se is-ti- 6e da je u 1983. godini u Africi umrlo
3,7 milijuna djece ispod pet godina
starosti.
Isto tako zloslutno djeluje pred-vidan- je
da bi u iduce dvije godine jo§
pet milijuna Afrikanca mladih od pet
godina moglo dozivjeti istu sudbinu.
LJUBAVI
Gosp. M. Popovic ucini zanos da se
moraju odabrati Glavari ovog drustva
ijednoglasno, koji ce sluziti jedno go-dis- te kao sto nam zakoni kazu.
Gosp. predsjednik Ivan Radovic
imenuje sledece urednike, crez: Ni-kola
Garbini, Joso Kutzum, Anton Ba-juri- n, Joko Sortan, Luka Jovanovic,
koji su bili svijednoglasnopotvrgjeni
od svih druzbenikah. Poslije gore re-ce- ne rabote seducese stvari odlucise
jednoglasno, crez Odluceno, da ovo
drustvo mora se nazivati u sve nje doj-duc- e
vrijeme Sojedinjeno Slovinsko
Drustvo od Dobrocinstva od Grada
New Orleansa, Drzave od Luisiane i
da ovo Drustvo nemora imati ali no-s- i
ti nikakvog drugog Barjaka veA
samo onogod U.S. Amerike, i da nema
primati u ovom Drustvu nikog ino-stran- og kao druzbenika, i da na. sa-stan- ke
ovog Drustva ne mora se govo-rit- i
ili knjige drzati u ikakvi inostrani
jezik vec samo Slovinski i da Glavari
ovog drustva moraju se sastajati dva
puta nedjeljno za urediti zakone, Us-ta- v i Djelo od Utjelovljenja.
Sednica se zatvori na 1 12 p.m. Ivan
Radovic, predsjednik.
C. Vukasovic Tajnik."
(M. Vujnovic)
"Nas svijet"
FRIENDSHIP
INTERCHANGES
Not too long ago, a group of 30 acade-mics
from the Soviet Union visited Ca-nada
from Society Knowledge, repre-senting
10 Soviet Republics. In their
travels to Montreal, Toronto, Edmonton
and Vancouver, the group was hosted
by the Canada-USS- R Association and
their program of visiting their counter-parts
by profession was very extensive.
In Toronto they visited the Ministry
of Education, where opinions on educa-tion
in both countries was exchanged.
Their visit to Mayor Eggleton ofToronto
proved very beneficial for both sides,
since invitations were extended for
Mayor of Toronto to visit Volgograd.
A successful reception was held at the
Friendship House where in an informal
atmosphere people asked questions
and socialized.
I had the pleasure of accompanying
the group in their program and felt their
sincerity and friendship they so desire
with the Canadian people. Their fee-lings
were expressed by the warmth of
their handshakes and saying good bye
as they left for Edmonton.
It is visits such as these that help pro-mote
the friendship, especially at this
time of growing anti-Sovietis- m. It was also a very wonderful event that
I went to, together with a busload of our
members, to Cleveland, Ohio, where the
4th Annual Canada-USA-USS- R Festi-val
of Friendship was held. This Festi-val,
brainchild of our President, Mic-hael
Lucas, is into its 4th year, with the
venue changing between Canada and
the US.
At the meeting and banquet in Cleve-land,
a group of 21 Soviet guests were
present, after which followed a concert
by the Soviet performers and sociali-zing
among the representatives of the
three countries. The next Festival of
Friendship will be held in October of
1987 in Moscow, where the Canda-USS- R Association the US-USS- R Friendship
Society and the USSR-Canad- a Society
will celebrate the 70th Anniversary of
Friendship.
I'm appealing for the readers to make
their reservations early for this once-in-a-lifeti- me event.
Milenko POPOVIC
Chairman, Slavic Club of the
Canada-USS- R Association