Nase Novine, August 21, 1986

              " p.v--.-.-1,- л - ч - к f- - s, 1.™ #лг1 љ---
"
Н4' "f "-'- Ч -'- a-i -- "'"tS§' " Ц, iTit,.,t~",jij; rv' ЛЧ1-- !
„& ►" - -
Ш'
&
џ4
.;-- IJA NAJVECI KONTINENT NA ZEMLJI
Azijski kontinent je najveca kopnena
masa na nasoj planeti. Ima 44,4 mil km2
povrsine (33% povrsine kopna na Zem-lji- ,
ne racnajuci Antarktidu) i preko 2,8
mlijarda stanovnika (60% svetskog sta-novnist- a).
Sa Evropom, kao Evroazija,
ima blizu 55 miliona km2 i oko 3,5 mlrd.
stanovnika. Njen sredisnji deo (Dzunga-rija- ,
Altaj)najudaljenijaje kopnena po-vrsi- na
od mora, sto ima znatnog uticaja
na klimu i zivi svet.
Azija se prostire u svim geografiskim
pojasevima severne hemisfere, pocev
od ekvatorskog prostora na jugu do ar-ktick- og
prostora na severu. To je konti-nent
ogromnih planinskih lanaca, viso-rav- ni
i nizija, kontinent tople i vlazne
tropsko-monsunsk- e klime na jugu i
hladne i suve polarne klime na severu.
Znatno prostranstvo zauzimaju pustinj-sk- a
klima i pustinje. Na jugu i jugoi-stok- u
su tropske sume, polja pirinca, se-cer- ne trske, jute i mirodija, te nasadi
kaucukovca, palmi, kafe i caja. Na nizi-jam- a
Kine, Indije i SSSR velika je proi-zvodnj- a
psenice i pamuka. Prostrani su-s- ni
i planinski predeli sredisnje Azije
karakterisu se ekstenzivnim stocar-stvom- ,
a u novije vreme rudarstvom i
industrijom.
Kontinent velikih
prirodnih kontrasta
U Aziji se nalaze dva najveca poluost-rv- a
na svetu, Arabijsko (2,7 mil. km2) i
Indijsko (2,1 mil km2), kao i Malajsko-fi-lipins- ki
arhipelag sa oko 20.800 ostrva.
NaHimalajamajenajvisivrh naZemlji,
MountEverest ili Comolungma (8848 m),
a u jugozapanoj Aziji je najniza depre-sij- a
na nasoj planeti — Mrtvo more, cija
se povrsina vode nalazi 395 m ispod ni-vo- a
mora. U Aziji se nalazi podrucje gde
su izmerene najinize temperature va-zdu- ha
na severnoj hemisferi (Ojmjakon,
Sibir, —71°C) i podrucje sa najvise pa-davi- na
na Zemlji (Cerapundzi, Indija,
11.480 mm padavina godisnje). Ipak,
zbog male kolicine ili nepodesnoggodi-snje- g
rasporeda padavina, u najvecem
delu Azije potrebno je navodnajvanje.
Najveci sistemi za navodnjavanje na-laze
se u Kini, Indiji i Pakistanu. U Kini
se navodnjava 45 mil. ha zemljite (45%
obradive povrsine), u Indiji 40 mil. ha
(23%) i u Pakistanu 15 mil. ha (72%).
U Aziji se razvilo nekoliko velikih rec-ni- h
sistema. Jancenkjang (Kina) je naj-duz- a
reka na kontinentu, Ob (Sibir,
SSSR) ima najveci sliv, a Gangi Brama-putr- a
(Indija) imaju najvecu deltu i pro-tic- aj
vode pri uscu. Lena (Sibir) je naj-duz- e
zaledena (203 dana u godini kod
Kirenska) a Jangcenkjang ima najveci
saobracajni znacaj. Najveci hidropo-tencij- al
imaju sovjetske i kineske reke.
Navjeci deo Azije pripada slivu Sever-no- g
ledenog okeana (40% povrsine), ali
skoro jedna trecina kontinenta (31%)
nema oticanja k moru.
Azija raspolaze ogromnim rudnim bo-gatstvo-m.
To su: nafta (preko 34 svet-ski- h
rezervi) i zemni gas (jugozapadna
Azija, SSSR, Kina, Indonezija) zatim ka-me- ni
ugalj (SSSR, Kina, Indija), gvo-zden- a ruda (SSSR, Kina, Indija), kalaj
(jugistocna Azija) antimon (Kina), hrom
(Turska), volfram, mangan, bakar i dr.
Pomenute rude u velikom obimu se i
proizvode. Azija je medu kontinentima
na prvom mestu po zalihama hidroener-gije- ,
nafte, drveta, prirodnog gasa, kala-ja- ,
antimona i voiframa. Prva je u svetu
u proizvodnji pirinca (preko 90% svet-sk- e
proizvodnje), pamuka, secerne
trske, kikirikija, duvana, jute, prirod-nog
kaucuka, tropskih zacina. Prva je
po broju goveda i svinja i u ribolovu itd.
Azija je dala covecanstvu najvise kul-turni- h
biljaka (psenica, jecam, soja, pa-sul- j,
luk, secerna trska, Ian, konoplja,
krstavac, tresnja, kruska, sljiva, bres-kva- ,
kajsija, limun, pomorandza, bana-na,
biber, cimet itd.) Sa tog kontinenta
potice vecina domacih zivotinja. Dru-gi- m
recima, visi oblici zivota i rada lju-d- i,
u prirodno podesnijim predelima
Azije, stari su vise hiljada godina.
Stanovnistvo Azije veoma je slozeno
u pogledu rasnih, jezicnih, religijskih,
kulturno-prosvetni- h i drugih oblika.
Oko 23 stanovnika kontinenta pripada
zutoj rasi, a jena trecina beloj rasi i raz-ni- m rasnim podtipovima. U pogledu je-zi- ka
azijski narodi uglavnom pripadaju
tibetsko-kinesko- j, indoevropskoj, se-mitsk- oj,
uralsko-altajsko- j i australoa-zijsko- j
grupi.
Najveca koncentracija stanovnistva u
Aziji i u svetu uopste nalazi se u kine-sko- m
i indijskom prostoru. Naime, u Ki-ni,
Indiji, Bangladesh i Pakistanu zivi
skoro dve miliajrde ljudi, stq cini 70%
stanovnistva Azije i 42% stanovnistva
sveta. Od 7 drzava koje broje preko 100
mil. stanovnika4se nalaze uAziji(Kina,
Indija, Indonezija i Japan, u njima zivi
44% stanovnistva sveta). Samo u Kini i
Indiji zivi 38% svetskog stanovnistva.
Zapravo, najveca koncentracija stanov-nistva
nalazi se na ravnicama pored i
na deltama velikih reka Kine, juzne i
jugoistocne Azije, na ostrvu Javi i u pri-mor- ju Jaspana. Vecina azijskog stanov-nistva
jos se bavi poljoprivredom, mada
je vrlo naglasen proces deagrarizacije
i urbanizacije.
U Aziji danas ima 40 samostalnih i 4
nesamostalne teritorije. Vecina drzava
je izvojevala ili dobila nezavisnost po-sl- e
drugog svetskog rata (28 drzava).
Medutim, treba istaci da je u plodnim
dolinama Bliskog istoka, indijskog pot-kontine- nta
i Kine pre viSe hiljada go- dina doslo do stvaranja kulturno-civili-zacijski- h zarista i drzava. Najveci zna-caj,
gledano sa aspekta kontinuiteta
OD DOPISNIKA TAhDUGA
HARARE - Vlada Zimbabvea izabrala je znak koji
ce pratiti osmi sastanak na vrhu nesvrstanih zemalja
u Harareu, od 27. kolovoza do 6. rujna ove godine. If
sredini okruglog znaka je konusni toranj, najvisa gra-devi- na
Velikog Zimbabvea, ostataka kulture stare vi-se
od 700 godina Na tornju je brojka osam i silueta
goluba mira.
Znak dakle simbolizira ponos Zimbabveanaca. koji
su se tek 1980. godine oslobodili rasistickog rezima i
kolonijalne vlasti i krenuli putem slobodnog i samo-stalno- g
razvoja te slobodarske teznje Afrikanaca i ci-jel- og
pokreta nesvrstanosti.
Veliki Zimbabve arheolozi smatraju najznacajni-ji- m
povijesnim zdanjem juzno od Sahara Gradevinu su
podigli domorici iz plemena Shona, i danas najbrojni-je- g
na istinrf prostorima, izmedu 13. i 15. stoljeca nase
ere u vrijeme vladavine cuvene dinastije Monomatapa
Na jeziku Shona rijec Zimbabwe izvedena je iz ko-vani- ce
zimba (velika kuca ili kuca poglavice) i bwe-(kame- n,
stijenai
razvoja i doprinosa svetskoj kulturi i ci-vilizac- iji, imalo je bliskoistocno zariste.
Odatle je "kulturno-civilizacijsk- a stafe-ta- "
krenula prema mediteranskoj
Evropi (Grcka, Rim, Vizantija), ponovo
se za kratko vratila na Bliski istok(arap-sko-muslimansk- a
ekspanzija, VII--X
vek), da bi posle velikih geografskih ot-kri- ca nasla ogroman zamah u atlantskoj
i srednjoj Evropi, a potom se prenela u
Angloameriku. Danas se glavna
naucno-tehnolosk- a i inovacijska zarista
nalaze naPacifiku (California i Japan).
Naime, u prirodno podesnim delo-vim- a
Azije (Kina, Indija, Japan, Mezo-potanij- a) doslo je vrlo rano do formira-nj- a
drzava. Medutim, posle velikih geo-grafskih
otkrica, a narocito u kapitali-stick- o
doba, kada je doslo do ubrzanog
razvoja proizvodnje, trgovine i saobra-caja- ,
doslo je do sirenja evrospkog kolo-nijalizm- a
u Aziji. Evropske pomorske
sile (Portugalija, Spanija, Velika Brita-nij- a,
Francuska, Holandija) vrsile su
osvajanja u azijskoj ivicnoj maritimnoj
zoni (tzv. Rimland), dok je kontinen-taln- a
carska Rusija vrsila osvajanja u
azijskoj kontinentalnoj unutrasnjosti
(tzv. Hertland). U drugoj polovini 19.
veka pojavile su se na tlu Azije jos dve
kolonijalne sile: "domaci" Japan i pre-komors- ke
SAD. Najveci broj azijskih
naroda i drzava dosao je u podreden
polozaj prema kolonijalnim silama.
Stavise, u doba maksimalne kolonijalne
uprave (kraj 19 i pocetak20 veka) citava
Azija, sem Japana, bila je u kolonijal-no- m
i polukolonijalnom polozaju.
Dekolonizacija pocinje u Aziji
Azijski narodi borili su se od pocetka
protiv kolonijalnih osvajanja (ustanci u
se
je."
IZABRAN Z5SIAK OSME KONFERENCDE NESVRSTANIH
Rusevine Velikog Zimbabvea sastoje se od tri sku-pin- e
kamenih gradevina na prostorima od 720 hekta-ra- .
Otkrivene su potkraj proslog stoljeca nedaleko od
grada Maswingo, 294 kilometara juzno od Hararea Pi-tomo- m
dolinom dominira gradevina na stijeni visoj od
100 metara Veliku koja lezi u dolini zatvara
zid mjestimicno visok oko 11 i dugacak 243
metra Najveci promjer elipse je 108 metara Sagra-den- a
je od kamenih, isklesanih cigli bez Racuna
se da je u zid ugradeno 18.000 kubika kamenilrci- -
gli.
Unutar velike elipse sagraden je impozantan ko-nusni
toranj visok 11 metara osnovice 17 metara ,
i arheolozi jos nisu potpuno razjasnili
namjenu cijele gradevine, kao ni konusnog tornja, ni
drustvenu organizaciju zajednice koja je podigla Ve-liki
Zimbabve. U vrijeme gradnje, smatra se, tu je ziv-jel- o
oko 10.000 ljudi, pa je dolina bila najvece naselje
erne Afrike..Vjeruje se da nije sluzila za obranu jer se
brojna i dbbro organizirana zajednica nije trebala pla-si- ti
neprijatelja, a sigurno je da je za takav gradevinski
pothvat trebalo slozno i dobro drustvo.
0Ш!
'rt f.' , 9,,V..V ! .oil
.( ; . fl if'. '
i
m
5
Kini, Indiji i dr.) Medutim, oslobodenje
i formiranje najveceg broja drzava
Azije zbilo se posle I. i II. svetskog rata.
Posle I. svetskog rata, odnosno posle ok-tobars- ke revolucije, narodi sovjetske
Azije ostvarili su nacionalno i socijalno
oslobodenje u sklopu SSSR-a- . Prvih go- dina posle drugog svetskog rata zahva-ljuju- ci prvenstveno borbi azijskih naro-da,
pukao je kolonijalni lanac bas na
tlu ovoga kontinenta. Tada je nezavi-snost
dobilo vise velikih azijskih zema-lj- a (Indija, Pakistan, Indonezija, Burma
i dr.). Godine 1949. pobedonosno je za-vrs- en kineski antiimperijalisticki rat i
oruzani deo revolucije.
Medutim, u Aziji jos nema mira. Ve- liki splet unutrasnjih i spoljnih (van-zaijski- h) suprotnosti i teznji za domina-cijo- m ima za posledicu postojanje veli-ko- g broja kriznih zarista, od kojih neka
traju decenijama (Bliski istok, pitanje
Palestine i Palestinaca, Indiokina). Na-da- ti
se da ce na ovom kontinentu, kao i
u drugim politicki nestabilnim podruc-jim- a
u svetu, prevladati razum i pri-men- a
osnovnih nacela uvidavnoisti i
pravicnosti medu narodima i drzava-m- a,
posto to zeli ogromna vecina ljudi
u svetu. Prvenstvneo to zele nesvrstane
zemlje, kojih je brojcano najvise u Aziji
i u svetu.
Iskusna zena vidi i ono sto je mus-karc- u
zuuvijek skriveno.
Nemojte nikada nista naredivati
nekoj zeni oko niste unaprijed sigurni
da ce vas iwslusati.
Policija New Yorka vuce jednog demonstranta. Na
transparentu pise: "Trka u naoruzanju ne vodi u
moje ime. Zaustavite
elipsu
metara
veziva
Povjesnicari
organizirano
V
ALTGUi
tx.-- -
i
iw
"Aj:
.4'
tf&'
I&1
%
U sredini znaka osme konferencije koja ce se od 27.
kolovoza do 6. rujna odrzavati u Harareu je konusni
toranj iz Velikog Zimbabvea na kojem je ispisana
osmica, a u njoj golub mira
(Telefoto Tanjug)
U rusevinama je nadeno vise od 150 predmeta koji
svjedoce o nacinu zivota i rada domorodaca Smatra
se da su se vecinom bavili stocarstvom i ratarstvom,
ali su kalili i koristili zeljezo, bakar, zlato.
Dolaskom bijelih kolonizatora unisteni su brojni tra-go- vi
povijesti. te su Zimbabveanci ponosni na Veliki
Zimbabve kao potvrdu svoje kulture koja je postojala
DEJAN DRAKUUC